Keuzevrijheid Eindtoets: gevolgen voor kansengelijkheid?

Nieuwe eindtoetsen

Met ingang van het schooljaar 2014/2015 zijn basisscholen verplicht om in groep 8 een eindtoets af te nemen. Waar vóór die tijd in Amsterdam de Eindtoets Basisonderwijs van Cito de vanzelfsprekende keuze was, is dat nu niet meer zo. De wetgever heeft toegestaan dat scholen een andere eindtoets kiezen, mits deze door de overheid is goedgekeurd. Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) biedt namens de overheid de zogeheten Centrale Eindtoets (CET) aan, die overigens nog steeds door Cito wordt gemaakt. Er zijn nieuwe eindtoetsen op de markt gekomen, onder welke de IEP Eindtoets en de Route 8 Eindtoets de grootste zijn. Deze twee eindtoetsen snoepen jaarlijks een stukje marktaandeel van de CET af (zie Tabel 1).

Tabel 1

Waarom geen Centrale Eindtoets meer?

OCO heeft een rondje gemaakt langs scholen die de IEP of de Route 8 gekozen hebben. Waarom hebben ze de CET los gelaten? Daarvoor noemen ze verscheidene argumenten. Scholen die de IEP hebben gekozen, noemen de volgende voordelen:

• afname van de IEP kost maar twee dagdelen tegenover drie voor de CET;
• de volgorde van de vragen is van makkelijk naar moeilijk, niet door elkaar zoals bij de CET;
• de opgaven sluiten beter aan bij de rekenmethode en bij andere toetsen die de school gebruikt;
• de leerlingen noteren antwoorden in de opgaveboekjes, niet op aparte scoreformulieren;
• leerlingen waarderen de afwisseling tussen open vragen en meerkeuzevragen.

Scholen die voor Route 8 gekozen hebben, noemen als voordelen:

• afname door de computer wordt door leerlingen als prettiger ervaren;
• de adaptieve opbouw van de vragen zorgt ervoor, dat leerlingen zoveel mogelijk vragen op eigen niveau krijgen;
• de afname neemt twee à drie uren in beslag in plaats van drie dagdelen zoals bij de CET;
• de afname wordt gedaan op een flexibel door de school te bepalen datum.

Spreiding van de eindtoetsen

Hangt de keuze van de eindtoets samen met de signatuur van de school of met het stadsdeel waarin de school gevestigd is? Dat blijkt niet het geval te zijn. In alle stadsdelen zijn scholen te vinden die een andere eindtoets hebben gekozen dan de CET. Hetzelfde geldt voor de signatuur. Onder de niet-CET scholen bevinden zich christelijke, openbare, islamitische en algemeen-bijzondere scholen. De enige regelmatigheid die werd aangetroffen is dat relatief veel ASKO-scholen voor Route 8 gekozen hebben, namelijk zeven van de 33.

Problemen bij de computerversie van de CET

De verwachting is dat het marktaandeel van de CET nog verder af zal nemen. Scholen die een afname door de computer aantrekkelijk vinden, kunnen in 2019 niet bij de CET terecht. Deze manier van afnemen is namelijk in 2018 niet zonder problemen verlopen. Het optionele deel Wereldoriëntatie kon niet op alle ingeschreven scholen gestart worden (zie de brief van minister Slob aan de Tweede Kamer uit april 2018, kamerstuk 31293 nr. 389). Inmiddels heeft de minister besloten dat de CET in 2019 alleen op papier kan worden afgenomen (zie kamerstuk 31293 nr. 422 uit november 2018). Oorzaak vormen wederom softwareproblemen.

Vergelijkbaarheid van eindtoetsen

Het is natuurlijk mooi dat scholen de gelegenheid hebben een eindtoets te kiezen die bij hen past. Maar het risico is dat de toetsen verschillen in moeilijkheidsgraad. De normeringen van de toetsen horen op elkaar te zijn afgestemd. Bijvoorbeeld, een leerling die op de ene eindtoets havo/vwo als toetsadvies krijgt, hoort dat ook op andere eindtoetsen te krijgen. In zijn kamerbrief uit november 2018 (kamerstuk 31293 nr. 422) meldde de minister aan de Tweede Kamer dat dit in het afgelopen schooljaar 2017/2018 nog niet helemaal goed is gegaan. Maar hij spreekt de verwachting uit dat dit vanaf 2019 wel gaat lukken.

Effecten van de gekozen eindtoets op het aantal heroverwegingen en bijstellingen

Als de ene eindtoets iets makkelijker is dan de andere, dan kan dat gevolgen hebben voor het aantal heroverwegingen en bijstellingen. Een makkelijker toets wordt beter gemaakt dan de school verwachtte, en dat kan ertoe leiden dat voor méér leerlingen het advies moet worden heroverwogen. Voor een moeilijker toets geldt vanzelfsprekend het omgekeerde. Daarom heeft OCO per eindtoets de percentages heroverwegingen en bijgestelde adviezen vergeleken (zie Tabel 2). De tabel laat zien dat er geen verband is tussen enerzijds de gekozen eindtoets, anderzijds de percentages heroverwegingen en bijstellingen. Dat kan als een geruststelling worden gezien in het licht van de ongelijke normeringen. Het lijkt erop dat deze weinig gevolgen hebben gehad voor de totstandkoming van de definitieve adviezen.

Tabel 2

Eindtoets PO een zuivere meetlat?

De vrijheid die scholen hebben wat betreft de keuze van de eindtoets maakt het moeilijker de leer- of onderwijsrendementen van scholen te vergelijken, zeker als de normeringen niet in orde zijn. Ongelijke normeringen hebben óók gevolgen voor de referentieniveaus, meer in het bijzonder het percentage leerlingen dat voor lezen, taalverzorging en rekenen de fundamentele en de streefniveaus behaalt. Deze percentages gaan een belangrijke rol spelen in het toezicht door de Inspectie van het Onderwijs (zie de aankondiging door de inspectie). De komende jaren zal moeten blijken of de door de Inspectie ontwikkelde nieuwe ‘meetlat’ voldoende zuiver en robuust is.