Basisschool De Schakel in Zuidoost: ‘Binnen twee jaar willen we technisch lezen en spelling weer op de kaart hebben’
Taalschool als nieuwe visie
Basisschool De Schakel in Zuidoost heeft roerige jaren achter de rug. Er zijn veel directiewisselingen geweest en de onderwijskwaliteit van de school holde achteruit. Daarom kwam De Schakel als ‘zwakke school’ onder toezicht te staan van de Inspectie van het Onderwijs.
In het kader van ‘good practices’ vertellen adjunct-directeur Stefan Koytek en intern begeleider Anna Tames hoe zij de onderwijskwaliteit en de leerresultaten voor taal op De Schakel omhoog willen krijgen.
Begin 2019 werd een nieuwe tweekoppige directie aangesteld: directeur Robert Poggenklaas en adjunct-directeur Stefan Koytek. Stefan: “Er was niet veel leiding. Dat zag je terug in de school. Er was geen duidelijke missie en visie. Op de site stonden vijf ‘bullets’ en dat was het.”
De nieuwe directie staat voor de uitdaging om de onderwijskwaliteit van De Schakel flink omhoog te krijgen. De eerste stap die zij hiervoor hebben gezet is het in kaart brengen van de behoeftes van de leerlingenpopulatie; een populatie die thuis niet of nauwelijks Nederlands spreekt. De voorgaande schooljaren behaalde minder dan vijfentachtig procent van deze leerlingen referentieniveau 1F, het basisniveau dat leerlingen aan het einde van groep 8 minimaal moeten beheersen.
Stefan: “Na onze analyses zijn we gaan nadenken over waar we willen staan over een bepaalde tijd. En zo is onze taalvisie tot stand gekomen. We proberen langzaamaan te bouwen, want je hebt niet meteen een ‘taalschool’.”
Plan van aanpak
De Schakel besloot het taalonderwijs op drie punten structureel te verbeteren: technisch lezen, woordenschat en spelling. Stefan: “Technisch lezen is een ‘quick win’, zeker gezien onze populatie. Het grootste gedeelte van onze populatie is van Ghanese en/of Surinaamse afkomst. Een deel daarvan spreekt thuis hoofdzakelijk Engels of Twi (een taal die gesproken wordt in Ghana) en komt daardoor nauwelijks in aanraking met de Nederlandse taal. Maar met goede en consequente instructie kan iedereen technisch leren lezen.”
Daarnaast bleek uit analyse dat er op De Schakel een enorme achterstand was op het gebied van zorg. Stefan: “Er waren veel leerlingen die niet onderzocht waren en die dat wel hadden moeten zijn. Wij hadden bijvoorbeeld maar één dyslectische leerling op school. Als je er vanuit gaat dat in een normale verdeling op school drie á vier procent dyslectisch is, dan klopt er iets niet. Bovendien zorgde deze achterstand voor zo’n grote verscheidenheid aan taalniveaus per klas, dat het erg moeilijk werd voor de leerkracht om les te geven.”
Technisch lezen
Begin 2020 hebben de directie en de intern begeleiders de schoolresultaten voor technisch lezen en de manier van lesgeven op De Schakel geanalyseerd. Hieruit bleek dat een aantal collega’s de didactiek niet effectief uitvoerde. In sommige groepen werd bovendien te weinig tijd besteed aan leesonderwijs.
Stefan: “Deze resultaten hebben we met het team gedeeld. Vervolgens zijn we met elkaar gaan brainstormen, waaruit een aantal actiepunten naar voren kwam. Zo moet in de klas consequenter technisch leesles gegeven worden, via de methodiek ‘voor, koor, door’ (eerst voorlezen door de leerkracht, dan in koor en vervolgens zelfstandig). Ook moet er in iedere klas voldoende tijd worden besteed aan taal. Iedere schooldag starten de kinderen nu met twintig minuten lezen. Daarbij is het de bedoeling dat de sterke lezers meer leesplezier krijgen en dat de zwakke lezers in kleine groepjes extra aandacht krijgen van de leerkracht.”
De allerzwakste lezers krijgen daarnaast extra ondersteuning. Stefan: “Deze leerlingen worden drie keer per week uit de klas gehaald. Zij gaan in kleine groepjes RALFI-lezen (Repeated Assisted Level Feedback Interaction), ‘Connect Lezen’ (in kleine groepjes specifieke leesoefeningen maken) of werken met het programma BOUW (een online programma dat effectieve ondersteuning biedt bij beginnende geletterdheid). Zo kunnen we straks ook zien of er meer leerlingen met dyslexie zijn, aan wie we passende zorg kunnen bieden.”
Woordenschat
Een tweede pijler waar De Schakel op inzet is woordenschatonderwijs. Stefan: “We zagen dat de woordenschatlessen in onze oude taalmethode, ‘Taal in Beeld’, niet goed zijn. In de verouderde versie van deze methode krijgen leerlingen iedere week een lesje met vijf onsamenhangende woorden. Daar moet je als leerkracht dus heel veel aan doen, terwijl veel leerkrachten niet wisten hoe goede woordenschatdidactiek eruit ziet. Daarom we hebben we een nieuwe taalmethode aangeschaft: ‘Staal’. Ook hebben we een woordenschatcursus gevolgd om zo tot een effectieve didactiek te komen volgens de methode ‘Met woorden in de weer’.”
Spelling
Naast technisch lezen en woordenschat wilde het team ook extra aandacht voor spelling. Stefan: “Onze spellingresultaten liepen achteruit, terwijl het jarenlang wel op orde was op onze school. Dit vond ik vreemd. Je kunt namelijk gewoon leren spellen, ook als je niet goed bent in begrijpend lezen. Vrijwel alle kinderen kunnen goed leren spellen en technisch lezen, mits dit consequent en goed wordt aangeboden. Ook hiervoor is ‘Staal’ een geschikte methode.”
Intern begeleider op basisschool De Schakel, Anna Tames: “We hebben gekeken naar meerdere methodes voor taal en spelling. Wat voor ons de doorslag gaf is dat ‘Staal’ een preventie instructiemethode is omdat er veel herhaling in zit en leerlingen dagelijks een dictee krijgen. Dit maakt het heel sterk voor de kinderen die zwak zijn in spellen. Als ze het een dag niet helemaal begrepen hebben, dan kan je er vanuit gaan dat het de volgende dag of de dag erna weer aan bod komt, zodat zij weer kunnen aanhaken.”
Als bijkomend voordeel noemt Anna dat de woordenschat in de methode ‘Staal’ van een hoog niveau is: “Bij de vorige methode werden vaak woorden aangeboden die de kinderen al kenden, daar bereik je niets mee. Bij ‘Staal’ vinden we het niveau van woordenschat hoog en goed. En het wordt op zo’n manier in de methode verweven, dat leerkrachten daar minder werk aan hebben.”
Begrijpend lezen
De speerpunten op De Schakel zijn nu technisch lezen, woordenschat en spelling. In de nabije toekomst wil de directie ook het vak begrijpend lezen verbeteren, maar alles op z’n tijd. Stefan: “Wij zijn heel enthousiast als leiding. Wat ons betreft kan het allemaal niet snel genoeg gaan. Maar leerkrachten raken ook overspoeld met nieuwe impulsen en wat ze allemaal moeten leren en verwerken. Het is belangrijk om in het kader van de werkdruk hierin een goede balans te bewaken.”
Anna: “We hebben wel een cursus gevolgd hoe we ‘Nieuwsbegrip’ (methode begrijpend lezen) zo goed mogelijk aan de leerlingen kunnen aanbieden. Sinds de cursus pakken de leerkrachten het ‘actief lezen’ ook echt aan, op een andere manier dan voorheen. Dus we zijn er wel mee bezig. Maar bij deze cursus is ook gezegd: ‘zorg in ieder geval dat het technisch lezen op orde is, voordat je verder gaat werken aan begrijpend lezen.’ En daarin moet je dan als school toch keuzes maken.”
Stefan vult aan: “Het verbeteren van het vak begrijpend lezen is meer een middellange doelstelling: drie tot vijf jaar. Binnen twee jaar willen we technisch lezen en spelling weer op de kaart hebben.”
‘Flankerende taalactiviteiten’
Omdat de voornaamste missie van De Schakel het verbeteren van het taalonderwijs is, zijn alle flankerende activiteiten hierop gericht. Stefan: “Voorheen hadden we een leerkracht beeldende vorming. Nu hebben we daarvoor in de plaats een leerkracht drama, omdat dit vak meer gericht is op taal.”
Andere taalactiviteiten op De Schakel zijn de ‘taaltrips’ van organisatie Jinc, de lessen schrijfvaardigheid en boekbevordering van stichting De Schoolschrijver en lessen begrijpend lezen bij Leerlab Zuidoost.
Stefan: “Taaltrips zijn gerichte uitjes om woordenschat te bevorderen. Eerst krijgen de leerlingen een woordenschatles op school en vervolgens gaan zij die woorden toepassen bij het beroep dat ze gaan bezoeken.”
In de leerlabs krijgen kinderen, die dat qua motivatie en gedrag aankunnen, twee keer per week gericht een uur extra begrijpend lezen. Stefan: “Ook hiermee proberen we de taligheid bij onze leerlingen te versterken en de lessen aan te laten sluiten op ons reguliere curriculum. Dit is vooral voor de kinderen die meer uitdaging nodig hebben. Want hoewel de curve in onze populatie meer neigt naar de onderkant, realiseren we ons dat we ook de bovenkant moeten versterken.”
Kleuters en nieuwkomers
Voor de kinderen die naast al deze activiteiten toch nog meer ondersteuning nodig hebben, heeft De Schakel de Basisclub en Almeertaal ingeschakeld. Anna: “De Basisclub zetten wij in voor de kleuters. Zij krijgen in kleine groepjes extra woordenschat- en taalonderwijs. Almeertaal werkt met anderstalige kinderen. Dat kunnen ook kinderen uit groep 7 zijn, die hier binnen zijn gekomen uit een ander land. Zij hebben altijd eerst een jaar in de nieuwkomersklas gezeten. Als ze bij ons op school verdergaan, merken we dat sommigen toch nog te weinig taalbagage hebben om mee te kunnen draaien. Daarom krijgen zij twee keer in de week extra ondersteuning.”
Doorgaande leerlijn en startgesprekken
De nieuwe taalaanpak op De Schakel houdt ook in dat de doorgaande leerlijn vanuit de voorschool tot en met groep 8 een sterkere basis krijgt. Stefan: “We zijn bezig een IKC (Integraal Kind Centrum) te worden. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is om de doorgaande lijn vanuit de voorschool te verbeteren. Daarom hebben we in die voorschool LOGO3000 (een programma voor woordenschat) aangeschaft. Ook hebben de medewerkers van de voorschool een cursus woordenschatdidactiek gevolgd. Zo kunnen ze hier op de voorschool al mee beginnen en wordt dit in leerjaren 1 tot en met 5 voortgezet. Daarnaast draaien de voorschoolmedewerkers af en toe mee in de kleuterklassen, om op die manier de verbinding te verbeteren.”
Maar de directie heeft nog meer plannen, zoals het ontwikkelen van een digitaal rapportsysteem. Stefan: “Met dit systeem willen wij ouders en leerlingen actiever betrekken bij de leerresultaten. Zo vinden er aan het begin van het schooljaar startgesprekken plaats, waarin ouders en leerlingen in gesprek gaan met de leerkracht om samen naar het gedrag te kijken en leerdoelen te formuleren.”
Dit alles staat echter nog in de kinderschoenen. Stefan: “We sturen hier vanuit de leiding nog niet hard op aan. Bovendien is het moeilijk om ouders hierbij te betrekken. Ik vermoed dat het in de ene klas consequenter gebeurt dan in de andere. We willen dit uiteindelijk wel, maar het heeft er ook mee te maken dat we niet te veel hooi op onze vork moeten nemen. We realiseren ons dat het veel is. En de praktijk is weerbarstig.”
Resultaten
De integrale taalaanpak ging begin 2020 van start. Vlak daarna gooide Covid-19 roet in het eten. Stefan: “De corona lockdown-periode heeft tot een onvoorspelbare ‘black box’ geleid. Vlak voor de zomer moesten we toetsen afnemen en toen zag je een enorme terugslag in die groepen. Ten eerste door de opgelopen achterstanden door thuisonderwijs en ten tweede omdat de leerlingen niet gemotiveerd waren. We wachten nu op de toetsresultaten in januari en februari. Dan zullen we het zien. Maar we moeten wel oppassen dat we geen torenhoge verwachtingen hebben qua resultaten.”
Positieve effecten
Ook al zijn er nog geen positieve toetsresultaten, Stefan en Anna zien wel positieve effecten bij de individuele leerlingen. Anna: “Je ziet dat kinderen enthousiaster zijn tijdens de taal- en spellinglessen vanuit de nieuwe methodes, dan vorig jaar. Ik verwacht dat dit enthousiasme zal doorzetten naar de resultaten.”
Stefan: “Ik heb zelf een Connect leesgroepje, met kinderen uit groep 6 en 7, waar ik drie keer per week mee lees. Daar zie ik wel al resultaat. Ze hebben nog steeds een enorme achterstand, maar ze stijgen nu meer dan in het verleden, omdat ze die consequente aandacht krijgen die ze nodig hebben. Er zit een jongen uit groep 7 bij mij in het groepje. Hij las aan het begin van dit schooljaar op AVI-niveau M4 en binnen een paar weken zat hij al op AVI-niveau E4. Daar worden we heel blij van. Dat zijn de eerste kleine resultaten. Maar daar kunnen we nog niets op groepsniveau over zeggen.”
De toekomst
Het hele team is betrokken bij de nieuwe missie om het taalonderwijs naar een hoger niveau te brengen. De leerkrachten zetten zich volop in. Stefan: “We hebben hele blije leerkrachten. In het begin was iedereen nog huiverig; ze moesten iets nieuws leren. De spellingdidactiek en al die spellingcategorieën waren anders. Maar ze zien nu dat het werkt. Iedereen heeft echt een intrinsieke drive. We geloven in deze didactiek en ons personeel en we zijn ervan overtuigd dat dit ons betere resultaten gaat brengen.”