Interview met Barbara Dijkgraaf: “Medezeggenschap is onmisbaar voor ZAAM”

Mira Huussen en Arwen van Stigt namens Raadgevers in gesprek met Barbara Dijkgraaf, opgetekend door Arwen van Stigt. Met dank aan fotograaf ©Annick van Rinsum. 

Stichting ZAAM

“Vroeger was er een doorgeefluik van de keuken van het Bindelmeercollege naar de keuken van het gebouw van stichting ZAAM. Dat is afgelopen zomer met een verbouwing verdwenen”, vertelt Dijkgraaf. Ze vindt het jammer dat het kantoor van ZAAM apart staat van de school en mist de reuring van scholieren. Toch is ze geregeld onder de leerlingen. Vorige week nog met kerst hadden ze een waar feestmaal gekookt. “Veel zelf gemaakt natuurlijk, maar sommige dingen kwamen uit een pakje of moesten worden opgewarmd”, aldus Dijkgraaf. “Ze zijn ten slotte nog aan het leren, dat vinden ze zelf ook.”

Leerlingen zetten je met twee voeten op de grond

“En dat is juist zo fijn”, vertelt Dijkgraaf. “Leerlingen zetten je altijd weer met twee voeten op de grond.” Dat is ook hun meerwaarde in de medezeggenschap, vindt ze. Neem bijvoorbeeld het nieuwe onderwijsconcept waar ZAAM aan werkt in Amsterdam Noord, de Agora school. Dijkgraaf kreeg van leerlingen te horen dat dit onderwijsconcept de manier is om onderwijs minder saai te maken. Want onderwijs kan volgens de leerlingen soms best saai zijn. “Fantastisch om te horen”, zegt ze. En de leerlingen vroegen naar de praktische betekenis van het nieuwe concept en of ze wel had gedacht aan de kwaliteit van het diploma. Volgens Dijkgraaf vragen die “echt vanuit hun belevingswereld komen over hoe het is om op school te zitten”.

Meerwaarde van ouders

De meerwaarde van ouders in de medezeggenschap is een ander geluid. Als bestuurder ben je vaak de initiatiefnemer van voorstellen en wil je een bepaalde kant op. Dan is het wel belangrijk om alle perspectieven te kennen en belangen tegen elkaar af te wegen. “Op zo’n moment is het waardevol om te horen hoe het is voor een ouder als bijvoorbeeld de toelatingscriteria worden herzien. Hoe komt zo’n beleidsvoorstel op hen over? Daarnaast hebben ouders banen, vaak buiten het onderwijs. Ze voegen daardoor iets toe vanuit hun eigen kennis, expertise en ervaringen.”

Ouderemancipatie

Dijkgraaf onderstreept daarbij het belang van een geëmancipeerde oudergeleding in de medezeggenschap. Iets wat bij ZAAM ook speelt. Ze ervaart dat ouders het soms moeilijk vinden om hun stem te laten horen, vooral op personele dossiers. Bovendien, een aantal daarvan spelen al lang. Ouders, en ook leerlingen, willen daar graag een punt achter zetten, zodat er ruimte op de agenda komt voor onderwijs. “Dat is natuurlijk een beetje zwart-wit gesteld”, vervolgt Dijkgraaf. “Maar ouders en leerlingen voelen niet dat zij meedoen, als het steeds gaat over taakbeleid en de functiemix. Dat begrijp ik goed.”

Faciliteren van medezeggenschap

Vanuit haar eigen ervaring, als ouder in de MR van de 8e Montessorischool en later in de GMR bij stichting STAIJ, weet ze nog hoe ingewikkeld het is om vanaf het schoolplein de organisatie van een school of stichting te doorgronden. Hoe zit het met geldstromen, processen en personeelsbeleid? Het is niet makkelijk om dat te begrijpen en te identificeren hoe je daar als ouder aan kan bijdragen. Daarom wil ze binnen ZAAM het bewustzijn van ouders en leerlingen versterken door cursussen te faciliteren en hen vaker te wijzen op organisaties als OCO en LAKS. Ook hield ze kortgeleden een heisessie met het bestuur en de GMR, gefaciliteerd door een externe begeleider, met als doel hun “samenspel te versterken”.

Trots op ZAAM

Ze is eigenlijk best wel trots op haar goed gevulde medezeggenschapsraden. Leden zitten er constructief in en willen een goede gesprekspartner zijn van het bestuur. Dat lukt vaak ook. Bijvoorbeeld de plannen voor het Agora onderwijs: net als bij leerlingen was er onder ouders veel enthousiasme hiervoor. Ouders waren blij met de uitbreiding van hun keuzemogelijkheid voor ‘ander’ onderwijs in Amsterdam. Ouders stelden kritische vragen over de borging van onderwijskwaliteit en de nog onbekende werkgelegenheidseffecten voor het personeel. Alhoewel de stichting “natuurlijk van plan was om de onderwijskwaliteit te borgen”, was dit nog niet voldoende uitgedacht en werd Dijkgraaf door deze punten uitgedaagd. Ze heeft zich voorgenomen deze plannen naar voren te halen en er aan de voorkant, samen met ouders, over na te denken.

Betrokkenheid aan de voorkant

Dat is ook het punt waarop volgens Dijkgraaf medezeggenschap bij ZAAM beter kan: betrokkenheid aan de voorkant van de besluitvorming. Ze is ook niet bang om de hand in eigen boezem te steken en zegt: “Ik vind het belangrijk om de medezeggenschap op tijd te betrekken en probeer dat ook te doen, maar soms zijn we gewoon te laat.” Processen zijn nu vaak zo ingericht dat beleidstukken pas worden voorgelegd als ze af zijn. Op die manier kan de stichting zo snel mogelijk dóór om niet het momentum voor een geplande verandering te verliezen.

Het verzoek vanuit de GMR klinkt steeds nadrukkelijker, ‘betrek ons al in de planfase’. En er zijn eigenlijk geen goede redenen om dat niet te doen, vindt Dijkgraaf. Daar moet dan wel een zeker commitment tegenover staan, zegt ze. Het kan niet zo zijn dat je vanaf de beginfase meedenkt – om dan in de laatste fase je handen ervan af te trekken. Het mes snijdt aan twee kanten. Wanneer de medezeggenschap al in de ontwerpfase van nieuw beleid actief betrokken wordt, zijn de leden als het ware mede-eigenaar van het eindresultaat.

Verwachtingsmanagement

De vraag is of deze aanpak altijd goed werkt? Dijkgraaf ziet dat deze aanpak een hoge mate van betrokkenheid vraagt. En dat is voor ouders – die soms met flapperende jaspanden aan komen rennen uit hun werk – niet voor alle onderwerpen vol te houden, denkt Dijkgraaf. Daarom zal ‘haar’ bestuur in de toekomst bij alles wat de revue passeert vragen hoe de medezeggenschapsraad zijn rol daarin wil vervullen. Stapt de medezeggenschapsraad aan het begin in, of niet. Zo niet, dan accepteert de medezeggenschapsraad het voorbereidingsproces en vervult zijn standaardrol, voor advies of instemming bij het voorgenomen besluit.

Tips voor ouders?

Heeft Barbara Dijkgraaf nog een advies voor ouders in de medezeggenschap? Ze hoopt dat ouders elkaar helpen. Het kan geen kwaad om af en toe als oudergeleding af te spreken, denkt ze. Gewoon om je samen voor te bereiden op de vergadering of misschien wel om een jaaragenda op te stellen met punten die ouders belangrijk vinden. Meer informele communicatie met de achterban lijkt haar ook goed. Ouders hebben soms te weinig idee hoe andere ouders denken. Het is geen verplichting, maar het kan wel helpen. Bij ZAAM gaan ze experimenteren met een plek op de website waar ouders uit de medezeggenschap laten zien wat ze doen en om feedback vragen van andere ouders.

Kwaliteit van het onderwijs

Dit klinkt allemaal eenvoudiger dan dat het er in praktijk soms aan toe gaat, geeft Dijkgraaf toe, maar ze is gedreven om de medezeggenschap goed te laten werken. Waarom eigenlijk? “Besluiten in het onderwijs doen ertoe”, zegt ze. “Ik vind het belangrijk om alle perspectieven mee te nemen daarin. Met de medezeggenschap is de inbreng van meerdere perspectieven als het ware geformaliseerd”. Uiteindelijk draagt dat bij aan wat ze ziet als haar missie: zo goed mogelijk onderwijs verzorgen. Dijkgraaf: “Je moet als bestuurder eigenlijk alles er uit halen wat er in zit, want de kwaliteit van besluiten wordt er gewoon beter van. Medezeggenschap is onmisbaar voor ZAAM.”

BIO: Barbara Dijkgraaf is sinds 2018 voorzitter van het College van Bestuur van stichting ZAAM. Deze interconfessionele stichting voor voortgezet onderwijs bestuurt 23 scholen in de regio Amsterdam. Eerder was Dijkgraaf onderwijsbestuurder in Almere bij ASG (2017-2018) en bij OVO Zaanstad (2008-2017). Ze heeft twee kinderen van 18 en 19 jaar. Toen haar kinderen op de basisschool zaten was Dijkgraaf actief in de medezeggenschap, bij de 8e Montessorischool en de stichting STAIJ. Ze studeerde onderwijskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkte bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de gemeente Amsterdam.