Welke Amsterdamse scholen geven filosofie?
Illustratie Argibald Filosofie op school
Filosofie is een vak apart. Niet de leraar, maar de leerling stelt de vragen. Mag je bijvoorbeeld liegen tegen je moeder? Hoe bepaal je of iets mooi is of lelijk? Ben je als scholier verantwoordelijk voor het tegengaan van klimaatverandering? Een filosoof probeert vragen te begrijpen in plaats van direct te beantwoorden. Lees in dit artikel wat filosofieles op grote lijnen inhoudt van school tot school.
In Amsterdam wordt filosofie vooral gegeven op het vwo, hoewel sommige middelbare scholen het aanbieden op de havo en een enkele op het vmbo. Standaardonderwerpen in de filosofieles zijn ethiek (wat is goed of slecht?), wetenschapsfilosofie (wanneer is iets echt waar?), wijsgerige antropologie (wat is een mens?), politieke filosofie (wat is rechtvaardig?) en logica (alle stieren zijn dieren met horens, maar zijn alle dieren met horens stieren?). Soms wordt filosofie gegeven in combinatie met een ander onderwerp zoals maatschappijleer, film, drama of kunst.
Overzicht scholen voortgezet onderwijs met filosofie
In onderstaand overzicht staan de achttien scholen die filosofie aanbieden, op alfabetische volgorde, met per school drie kenmerken.
- Als eerste praktische punten zoals de schoolsoort waarop filosofie wordt aangeboden (vmbo/havo/vwo/gym), in welke leerjaren en het aantal uur filosofieles per week. Ook wordt aangegeven of filosofie een examenvak is (in één oogopslag tevens te zien in onderstaand overzicht).
- Ten tweede, de schoolgids. Wat staat daarin over de filosofieles? Is filosofie iets waar de school mee pronkt of één van de vele keuzevakken?
- Ten derde de bijzonderheden (indien vermeld in de schoolgids of op de schoolwebsite) zoals filosofiereizen of speciale filosofieprojecten.
De gegevens in het overzicht zijn gebaseerd op schoolgidsen van de afgelopen twee jaar, schoolwebsites en verkregen door correspondentie met scholen.
Scholen die filosofie als examenvak hebben
- Het 4e Gymnasium
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Het Amsterdams Lyceum
(vrij keuzevak) - Barlaeus Gymnasium
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Berlage lyceum
(vrij keuzevak) - Cartesius 2
(vrij keuzevak) - Cygnus Gymnasium
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Fons Vitae Lyceum
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Gerrit van der Veen College
(vrij keuzevak) - Hervormd Lyceum Zuid
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Hyperion Lyceum
(vrij keuzevak) - St. Ignatiusgymnasium
(vrij keuzevak) - Montessori Lyceum Amsterdam
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Pieter Nieuwland College
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M) - Vossius Gymnasium
(vrij keuzevak en profielkeuzevak voor C&M)
Scholen die wel filosofie aanbieden, maar niet als examenvak
- Calandlyceum
- Ir. Lely Lyceum
- Mediacollege Amsterdam
- Spinoza Lyceum
Het 4e Gymnasium
Leerjaren, lesuren en examen
Op Het 4e Gymnasium volgt iedereen gymnasiumonderwijs. Van de eerste tot en met de derde klas krijgen alle leerlingen het vak filosofie, respectievelijk één, tweeënhalf en twee uur per week. Wetenschapsfilosofie is een verplicht vak voor alle leerlingen in de tweede fase, maar het is geen examenvak. Leerlingen kunnen filosofie als eindexamenvak kiezen in de bovenbouw. Filosofie is een examenvak als je het kiest in je vrije ruimte en voor C&M leerlingen is het ook een profielkeuzevak. In jaar vier krijg je het twee uur per week en in jaar vijf en zes, drie uur per week. Een lesuur duurt 45 minuten.
Uit de schoolgids
Filosofie is een vak dat bewust wordt aangeboden om een brede opleiding mogelijk te maken. Daarom is er ook samenwerking tussen filosofie en andere vakken. In de schoolgids valt te lezen dat voor filosofie wordt samenwerkt met de kunstvakken, klassieke talen en geschiedenis, bijvoorbeeld bij het overbrengen van de klassieke mythologie of kennis van de niet-westerse wereld. Ook wordt de samenwerking tussen de Bèta vakken aangevuld met filosofie. In de filosofieles is aandacht voor socratische gespreksvoering en komt naast de standaard thema’s ook esthetiek (wanneer is iets mooi of lelijk?) aan bod.
Het Amsterdams Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Op Het Amsterdams Lyceum zit je op atheneum of gymnasium. In de brugklas zijn er een aantal verplichte projecten die elk gedurende een periode van tien weken in het lesrooster worden opgenomen. Filosofie is één van deze verplichte projecten. In de bovenbouw kan filosofie gekozen worden als “groot examenvak”: een vak van 320 uur of meer waarvan er minimaal één gekozen moet worden. Er zijn vijf van dit soort examenvakken in de vrijekeuzeruimte. Naast filosofie kan je kiezen voor Spaans, Italiaans, Chinees of fast lane English. Filosofie wordt in de bovenbouw drie keer in de week gegeven. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
Filosofie valt onder de visie op burgerschapsonderwijs van het Lyceum. Dit valt te lezen in de schoolgids en betekent dat je leert een mondige burger te zijn en oefent om beargumenteerd een standpunt in te nemen en te verdedigen. Het is onbekend wat er nog meer aan bod komt in de les.
Barlaeus Gymnasium
Leerjaren, lesuren en examen
Op het Barlaeus Gymnasium volg je gymnasiumonderwijs. Er zijn behalve gymnasium daarom geen andere onderwijssoorten, zoals mavo, havo of atheneum. In jaar één en twee behoort filosofie tot een keuzeonderdeel van de speciale Auxilia XTR modules. Deze niet-verplichte modules bieden leerlingen extra uitdaging, ze moeten zichzelf ervoor opgeven. In de XTR modules kun je, naast filosofie, onder meer kiezen voor schaken, basketbal of chemische wonderen. In de bovenbouw wordt het vak filosofie aangeboden als examenkeuzevak. Kies je het profiel Cultuur & Maatschappij? Dan is filosofie ook een profielkeuzevak. De keus is dan tussen filosofie, Duits, Frans, een tweede klassieke taal, muziek of tekenen. Filosofieles in de bovenbouw wordt drie uur in de week gegeven. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
Docent Alexander Kaufman meldt op de schoolwebsite dat de geschiedenis van de filosofie een belangrijke plek inneemt. Opvallend is wat Kaufman noemt het leren begrijpen van je eigen keuzes in het leven. Hoe wil je omgaan met anderen en hoe wil je dat anderen omgaan met jou? In de les leer je samen met klasgenoten filosofische inzichten doorgronden en op die manier ook jouw eigen (onbewuste) houding over filosofische onderwerpen herkennen. Naast de standaardonderwerpen (zie de inleiding bovenaan dit artikel) komen filosofische ideeën aan bod over taal, bewustzijn, macht, vrije wil, verantwoordelijkheid en identiteit. Bekijk hier de schoolgids.
Bijzonderheden
In het examenjaar organiseren de filosofieleerlingen elk jaar een bijzonder evenement. Dat kan een filosofiefestival zijn met lezingen van belangrijke Nederlandse filosofen of een toneelstuk over een filosofisch onderwerp. Zo mogelijk worden er in jaar zes, na de eindexamens, filosofiereizen georganiseerd. In het verleden gingen leerlingen naar Berlijn, Boekarest, Praag, Lissabon of Istanbul. De extra ouderbijdrage voor zo’n filosofiereis ligt tussen de 200 en 300 euro.
Berlage Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Het Berlage Lyceum biedt mavo, havo en vwo onderwijs aan, maar alleen op het vwo kan je filosofie kiezen. Filosofie is een examenkeuzevak dat start in de bovenbouw. Er is veel keus, vooral voor degenen die Cultuur & Maatschappijprofiel kiezen. Filosofie is dan één van de acht vrije keuzevakken voor gymnasiasten en één van de zes voor vwo’ers. Voor de andere profielen geldt dat filosofie één van de vier of vijf vrije keuzevakken is. Voor de natuurprofielen geldt dat je filosofie ook als extra – niet verplicht – keuzevak mag kiezen. In jaar vier krijgen filosofieleerlingen drie uur les per week, in jaar vijf wordt dat tweeënhalf uur per week en in jaar zes weer drie uur per week. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
In de schoolgids wordt filosofie de “moeder der wetenschappen” genoemd. Het is belangrijk voor de school dat het vak wordt aangeboden want je leert er “vaardigheden waar je de rest van je leven iets aan hebt”. De standaardonderwerpen worden onderwezen. Er wordt benadrukt dat je niet alleen leert van de docent of van de lesmethode, maar ook van je medeleerlingen. Het doel is niet alleen kennis op te doen, maar dingen leren die je een beter mens maken.
Bijzonderheden
Twee filosofieklassen hebben een eigen boek uitgebracht. In 2016 publiceerde 30 leerlingen uit 5-vwo, met hulp van filosofiedocent Jaron Daniël Schoone, ‘Filosofie in Amsterdam’. In 2017 publiceerde een aantal filosofieleerlingen ‘Onderwijs van onderen’. Met de verkoop van beide boeken zijn filosofiereizen bekostigd onder meer naar Athene. Filosofieleerlingen doen mee aan wedstrijden zoals de Nationale Filosofie Olympiade en essay wedstrijden.
Calandlyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Het Calandlyceum biedt vmbo-t, havo, vwo en gymnasiumonderwijs. Alle vwo leerlingen komen in het eerste jaar in aanraking met filosofische thema’s. Deze zitten projectmatig verweven in meerdere vakken. Bij benadering wordt er drie uur per week besteed aan het onderwerp filosofie. Een lesuur duurt 45 minuten. Er kan geen examen worden gedaan in filosofie.
Uit de schoolgids
Alle vwo leerlingen krijgen filosofieonderwerpen onderwezen. Er is geen aanvullende informatie beschikbaar in de schoolgids.
Cartesius 2
Leerjaren, lesuren en examen
Cartesius 2 is een nieuwe school waar in 2019-2020 voor het eerst een vierde schooljaar begint. Ze bieden twee onderwijssoorten aan: havo of vwo+. Ethiek staat als verplicht vak op het rooster in de brugklas voor schooljaar 2019-2020. Filosofie & film en wijsgerige antropologie zijn keuzevakken in jaar 2 en 3. Filosofie & techniek is een verplicht vak in jaar 4. Filosofie kan vanaf jaar 4 in de vrije ruimte worden gekozen als examenvak.
Uit de schoolgids
In de schoolgids staat dat morele (identiteits)vorming en filosofie tot “het hart van het curriculum” behoren. Morele oordeelsvorming is een leerdoel voor iedereen in jaar één. Er wordt benadrukt dat alle leerlingen door middel van filosofie getraind worden in conceptueel denken. Leraar Jasper Beckeringh vertelt dat ze het belangrijk vinden op school dat alle leerlingen leren reflecteren op zichzelf en op ontwikkelingen in de samenleving. Vandaar dat filosofie en informatietechnologie aan elkaar gekoppeld worden in profieloverstijgende modules, verplicht voor iedereen in de bovenbouw.
Bijzonderheden
Cartesius 2 heeft geen traditionele lessen of vakken. Een dag bestaat uit dagdelen van tweeënhalf uur. Door steeds wisselende modules, die het ritme van een schooljaar bepalen, zijn vakken waarschijnlijk korter en krachtiger dan in een regulier curriculum.
Cygnus Gymnasium
Leerjaren, lesuren en examen
Aan het Cygnus volg je uitsluitend gymnasium onderwijs. Brugklassers kiezen een keuzemodule die iedere donderdagmiddag op het rooster staat. Er is ruime keuze uit 11 modules, waaronder filosofie. In de derde klas volgen alle leerlingen een half jaar filosofie, één uur per week. In de bovenbouw is filosofie een profielkeuzevak bij Cultuur & Maatschappij (de keuze is tussen filosofie, kunst, Frans of Duits) of een vrijkeuzevak. Kies je filosofie dan begint klas vier met twee uur filosofieles per week, in de vijfde wordt dat tweeënhalf uur en in klas zes drie uur per week. Het is onduidelijk of filosofie gekozen kan worden met andere profielen dan Cultuur & Maatschappij. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
In de schoolgids staat geen informatie over het vak filosofie of de plek van filosofie op school.
Bijzonderheden
Theater De Krakeling bood in 2018 een plek voor het kinderen en jongeren filosofiefestival DenkStation. Met hulp van de Cygnus filosofiedocent Joris Verheijen, hebben leerlingen uit 4-vwo actief bijgedragen aan het festival. Ook hebben leerlingen een bijdrage geleverd aan het filosofiefestival Waanzin in Utrecht en organiseert Verheijen excursies met intellectuelen, zoals schrijver, politicus en onderzoeker Ewald Engelen.
Fons Vitae Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Het Fons Vitae biedt havo, vwo en gymnasiumonderwijs. In leerjaar één en drie krijgen alle leerlingen (havo, vwo en gymnasium) het vak levensbeschouwing & filosofie, 1 uur per week. Dit is geen examenvak. Vanaf jaar vier is filosofie een examenkeuzevak op havo, vwo en gymnasium, twee klokuren per week. Voor het profiel Cultuur & Maatschappij is filosofie ook een profielkeuzevak. Voor C&M leerlingen op de havo is de keuze uit filosofie, muziek of tekenen en voor C&M leerlingen op vwo/gymnasium is de keus tussen filosofie, kunst of een vreemde taal.
Uit de schoolgids
Er is geen bijzondere aandacht voor filosofie in de schoolgids.
Gerrit van der Veen College
Leerjaren, lesuren en examen
Het Gerrit van der Veen biedt havo en vwo aan, geen gymnasium. Filosofie wordt op de havo en het vwo in de bovenbouw gegeven als examenkeuzevak in de vrije ruimte. Van de vierde tot en met de zesde krijg je het drie uur per week. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
Het vak filosofie is samen met het vak levensbeschouwing belangrijk voor de interconfessionele identiteit van het Gerrit van de Veen College, waarmee alle geloofsovertuigingen worden verwelkomd. In de schoolgids staat dat de identiteit van de school, filosofie en levensbeschouwing van belang zijn voor het onderwijs. Dat is terug te zien in de aandacht op school voor normen en waarden in de omgang met elkaar. In de filosofieles worden de standaard thema’s behandeld (zie de inleiding van dit artikel).
Bijzonderheden
Ongeveer eens per jaar wordt een filosofie film-middag georganiseerd voor alle leerlingen die het leuk vinden om te komen. Er wordt een film bekeken en besproken aan de hand van grote filosofen zoals Descartes.
Hervormd Lyceum Zuid
Leerjaren, lesuren en examen
Het Hervormd Lyceum Zuid (HLZ), biedt havo- en vwo-onderwijs aan, maar geen gymnasium. In de brugklas kan je, als je hiervoor kiest, kennismaken met filosofie in zogenoemde ‘verrijkingslessen’. In de bovenbouw is filosofie een eindexamenvak in de vrije keuzeruimte zowel op de havo als het vwo. Er is ruime keuze uit 10 vakken. Als C&M’er is filosofie een profielkeuzevak. Op de havo is de keus dan tussen filosofie, tekenen, Duits of Frans. Op het vwo is de keus tussen filosofie en een derde moderne taal. Filosofie wordt drie uur per week gegeven. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
Op de website van HZL staat dat in de filosofieles wordt gediscussieerd en hardop nagedacht. De les brengt verdieping in logica en argumentatieleer. Hierdoor leer je jouw standpunt kritisch bekijken en onderbouwen. Door middel van essay-opdrachten leer je om je visie schriftelijk onder woorden te brengen. Er wordt aandacht besteed aan de grote filosofen en naast de standaard onderwerpen wordt sociale filosofie behandeld (wat is een samenleving en wat is een rechtvaardige samenleving?) Er wordt gebruikt gemaakt van het tekst- en werkboek Cogito. De schoolgids is ondergebracht in een online platform en is hier te vinden.
Hyperion Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Het Hyperion Lyceum is een school voor atheneum en gymnasium. Er wordt alleen ‘vwo+ onderwijs’ aangeboden waarbij de nadruk ligt op het ontwikkelen van een academisch denkniveau. Alle brugklassers krijgen, naast het standaard vakkenpakket, drie “vernieuwende vakken”. Twee daarvan hebben een filosofische tintje, namelijk de vakken grote denkers en logica & argumentatieleer. Eind jaar één sta je voor de keus om de vernieuwende vakken te blijven volgen, in de rest van de onderbouw, of te gaan voor Grieks en Latijn. De speciale vakken worden één uur per week gegeven in de brugklas. Grote Denkers volg je drie uur in jaar twee en twee uur in jaar drie. Bij logica & argumentatieleer is het andersom: twee uur in jaar twee en drie uur in jaar drie. In de bovenbouw wordt filosofie voor iedereen aangeboden als examenvak in de vrije keuzeruimte: drie uur in jaar vier en vijf, en vier uur in jaar zes. Een lesuur duurt 45 minuten. Dan is er nog ‘Bureau V’. Ieder jaar kunnen leerlingen hier aangeven of ze willen ‘v-en’ oftewel verrijken, versnellen, verdiepen of verbreden. ‘V-en’ kan ook in filosofie.
Uit de schoolgids
Op de website van Hyperion staat dat bij het vak Grote Denkers naast filosofen ook wetenschappers en activisten, zoals Martin Luther King Jr., aan bod komen. Je leert over het leven van de grote denkers, hun denkbeelden en over de tijd waarin zij leefden. Het is verfrissend om te lezen dat er aandacht wordt besteed aan de context van denkers en hun ideeën. De les heeft een praktisch element waar je zelf aan de slag gaat met discussiëren en onderzoekjes doen. Het vak Logica en Argumentatieleer leert je de regels van de logica en hoe je door middel van taal mensen kunt overtuigen. Je gaat ook zelf oefenen met het geven van presentaties. De schoolgids, met daarin de namen van de filosofiedocenten, is hier te vinden.
Bijzonderheden
Kies je na de brugklas voor gymnasium, dan volg je maar één jaar de zogeheten vernieuwende vakken. Er wordt echter benadrukt dat de lessen klassieke talen, die de speciale vakken op het gymnasium vervangen, meer zijn dan woordjes leren en begrijpend lezen. De wereld van de Klassieke Oudheid wordt als spiegel gebruikt om de samenleving en de mens van nu beter te begrijpen. Dat klinkt ook een beetje filosofisch.
St. Ignatiusgymnasium
Leerjaren, lesuren en examen
Het St. Ignatiusgymnasium is een school uitsluitend voor gymnasiumonderwijs. In de bovenbouw is filosofie één van de 16 examenkeuzevakken waarvan je er twee moet kiezen. Het staat twee uur per week op het rooster. Daarnaast zijn er ‘capita selecta’ vakken. Dit zijn korte keuzemodules, waarvan je er verplicht bent ten minste drie te kiezen in jaar vier en nog eens drie in jaar vijf. Drie van de 23 capita selecta’s hebben een filosofisch element namelijk film & filosofie, logica en ethiek & kunstmatige intelligentie. Een capita selecta duurt ongeveer 8 weken en wordt twee uur in de week gevolgd. Een lesuur duurt 70 minuten.
Uit de schoolgids
Er is geen inhoudelijke informatie over het vak filosofie beschikbaar in de schoolgids, maar wel in het keuzeboekje over de capita selecta vakken. In film & filosofie leer je socratische gesprekken voeren. Dit wordt geoefend door een gemeenschappelijk antwoord te vinden op filosofische vragen, die passen bij films zoals The Truman Show en The Matrix. Bij logica leer je logisch redeneren. Je leert hiervoor drie basisvormen uit de logica en oefent deze met praktische opdrachten. In ethiek & kunstmatige intelligentie leer je over ethiek en technologische ontwikkelingen. Je leert ethische vraagstukken toe te passen op voorbeelden van kunstmatige intelligentie zoals zelfrijdende auto’s. Ook ga je oplossingen bedenken door samen met een partner uit het bedrijfsleven op onderzoek uit te gaan.
Ir. Lely Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Het Ir. Lely Lyceum is een school voor mavo (vmbo-t), havo, atheneum en gymnasium. In de onderbouw krijgen alle vwo-leerlingen (atheneum en gymnasium) filosofie, twee uur per week in jaren één en twee, en één uur in jaar drie. In 4-vwo krijgen de leerlingen twee uur per week big history, een vak waarin filosofische elementen verweven zijn. Een lesuur duurt 50 minuten. Filosofie is geen examenvak.
Uit de schoolgids
Vakken als filosofie dagen leerlingen extra uit, staat in de schoolgids. Die uitdaging “ligt in het DNA van de school”. Filosofie wordt gegeven om vwo-leerlingen voor te bereiden op zelfstandig leven in de veranderende samenleving. Je oefent socratische gespreksvoering waarin je vooronderstellingen leert herkennen en onderzoeken. In de vraag: is veiligheid beter dan vrijheid? liggen bijvoorbeeld weer andere vragen verscholen zoals ‘beter voor wie?’ en ‘beter op wat voor manier?’ en ‘waarom zouden vrijheid en veiligheid elkaar uitsluiten?’ In de les leer je samen met klasgenoten nadenken, bijvoorbeeld door verschillende opvattingen tegen elkaar af te wegen. De geschiedenis van de filosofie wordt behandeld aan de hand van de standaardonderwerpen. Big history, in vwo-4, behandelt de ontstaansgeschiedenis van de oerknal tot en met de homo sapiens, de landbouwrevolutie en de moderne wereld. Dit is een interdisciplinair vak waar zowel Bèta onderwerpen als geschiedenis en filosofie aan bod komen.
Mediacollege Amsterdam
Leerjaren, lesuren en examen
Op het Mediacollege Amsterdam kies je één van de 14 praktijkgerichte media-opleidingen met onderwijssoort vmbo basisberoeps (BB), vmbo kaderberoeps (KB) of vmbo gemengde leerweg (GL). In jaar één volgt iedereen (BB, KB, en GL) het vak filosofie en communicatie, één uur per week. Filosofie is ook een onderwerp geïntegreerd in het zogenoemde domein Mens & Maatschappij. Alle leerlingen volgen dit domein. Filosofie is geen examenvak.
Uit de schoolgids
Er zijn vier leerdomeinen op school die iedereen volgt op zijn of haar leerweg (basis, kader of gemengd). In de schoolgids staat dat het domein Mens & Maatschappij (M&M) “een combinatie is van aardrijkskunde, geschiedenis, verzorging, maatschappijleer, filosofie en economie”. Je leert hoe de samenleving ontstaan is en wat de huidige samenleving karakteriseert. M&M biedt “echte doe-lessen”, vanuit de gedachte dat je meer leert door te doen.
Montessori Lyceum Amsterdam
Leerjaren, lesuren en examen
Het Montessori Lyceum Amsterdam (MLA) heeft de schoolsoorten mavo (vmbo-t), havo en vwo (atheneum en gymnasium). Leerlingen in de onderbouw havo/vwo maken een keus uit zeven vormen van verdieping: filosofie, bèta, beeldend, muzisch, multi-media, ontwerp of sport. De verdieping omvat een deel van de eerste klas en de gehele tweede klas. Gymnasiumleerlingen in jaar twee volgen verplicht 2 uur per week filosofie. Filosofie is een examenvak dat havisten en vwo’ers mogen kiezen in de vrije ruimte, het wordt ieder jaar twee klokuren per week gegeven in de bovenbouw. Voor leerlingen die C&M kiezen is het ook een profielkeuzevak. Leerlingen die verplicht, of in de vrije keuzeruimte, Grieks volgen, leren ook over de Griekse filosofie.
Uit de schoolgids
In de schoolgids lees je dat het MLA, overtuigd van de vormende waarde van filosofie, de eerste school in Nederland was (1968) die filosofie aanbood als examenvak. Bij de filosofieles wordt er inhoudelijk nagedacht over kunst en cultuur en de mogelijke bijdrage van filosofisch denken bij het ontwikkelen van beide. Daarbij wordt filosoferen zelf gezien als een creatieve en kritische manier van denken dat de actualiteit wil begrijpen en vormgeven, bijvoorbeeld met betrekking tot wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. In ‘Het Blauwe Boekje‘ van het MLA staat dat nadenken in de filosofieles vaak samen wordt gedaan, bijvoorbeeld via discussies in klas. Vraagstukken die je bespreekt met klasgenoten zijn: Wat is een goed en geslaagd leven? Hebben dieren rechten? Waarom worden bepaalde vakken op school wel gegeven en andere niet?
Bijzonderheden
Leerlingen uit groep 8 die ‘wat meer kunnen’ kunnen zich aanmelden voor het 8+ programma. Die leerlingen volgen diverse projecten waaronder een filosofie-opdracht. Daarnaast gaan de vierdeklassers vwo en, opvallend, ook de derde klassers mavo in mei op werkweek in binnen- of buitenland. Ze kunnen dan kiezen uit onder andere de werkthema’s filosofie, cultuur in Berlijn, overleven in de natuur of Parijse mode. Naast Mediacollege Amsterdam is dit de enige plek die voor vmbo’ers een onderwijsvorm van filosofie aanbiedt.
Pieter Nieuwland College
Leerjaren, lesuren en examen
Pieter Nieuwland College is een school voor havo en vwo (atheneum en vwo+). In vwo-3 wordt een half uur per week filosofieles gegeven. In de bovenbouw is het een examenkeuzevak voor vwo leerlingen en profielkeuzevak voor vwo’ers met het Cultuur & Maatschappij profiel. De lessen zijn drie uur per week. Een lesuur duurt 50 minuten.
Uit de schoolgids
Hoewel filosofie een verplicht vak is voor 3 vwo krijgt filosofie geen speciale aandacht in de schoolgids. Tijdens de lessen in de bovenbouw worden de examenonderwerpen behandeld, deze komen overeen met de standaard onderwerpen benoemd in dit stuk. Daarnaast leer je primaire teksten van filosofen lezen.
Spinoza Lyceum
Leerjaren, lesuren en examen
Spinoza Lyceum is een school voor mavo, havo en vwo (atheneum en gymnasium). In 4 en 5 vwo wordt een filosofieblok gegeven binnen het vak maatschappijleer. Filosofie is geen examenvak.
Uit de schoolgids
Samen met de Daltonprincipes, ligt in het hart van het curriculum de filosofie van de 17e eeuwse verlichte denker: Baruch Spinoza. In de schoolgids wordt deze filosofie samengevat als: “zelfstandigheid, vrijheid, verantwoordelijkheid, samenwerking, effectiviteit en reflectie”. In het filosofieblok tijdens jaar vier maak je kennis met het vak filosofie. In de vijfde ga je dieper in op de geschiedenis van het denken over staat en samenleving; de sociale filosofie. Niet verrassend, is het denken over deze thema’s mede gevormd door de werken van Baruch Spinoza. Zijn gedachtegoed over het begrip tolerantie wordt op het Spinoza Lyceum als typisch beschouwd aan de Nederlandse staat en samenleving.
Vossius Gymnasium
Leerjaren, lesuren en examen
Het Vossius Gymnasium is een school uitsluitend voor gymnasium. In het eerste jaar maken de leerlingen kennis met filosofie bij cultuurgeschiedenis, een vak van één uur per week. In leerjaar drie is filosofie een verplicht vak, ook één uur per week. In de tweede fase is filosofie een vak waarin examen kan worden gedaan. Bij C&M zit het in de cultuurruimte, waarvan 2 van de 6 vakken moeten worden gekozen, en in de extra (niet verplichte) vrije ruimte. Bij de overige profielen zit het in de verplichte vrije ruimte. Wanneer je filosofie kiest krijg je twee uur les in de vierde, drie uur les in de vijfde en tweeënhalf uur in de zesde klas. Een lesuur duurt 45 minuten. Minimaal één klassieke taal (Grieks of Latijn in de bovenbouw) is verplicht, een tweede kan je kiezen in de vrije keuzeruimte. Bij Grieks wordt aandacht besteed aan de filosofie van Plato en bij Latijn aan de retorica en filosofie van Cicero.
Uit de schoolgids
In de schoolgids lees je dat bij cultuurgeschiedenis wordt gekeken naar culturen en religies van landen en regio’s. Vanuit geschiedkundige en filosofische invalshoeken leer je wat religie, cultuur en identiteit van landen beïnvloedt. In de filosofieles leer je je eigen mening en die van anderen onderzoeken. Je komt bijvoorbeeld in aanraking met hedendaagse opvattingen over het brein (hoe functioneert ons brein?) en de psychologie (hoe kunnen we menselijk gedrag verklaren?). Filosofie op het Vossius betekent actief nadenken. Samen met je klasgenoten voer je socratische gesprekken, debatteer je, verdedig je een stelling, lees je een filosoof naar keuze, analyseer je een film, presenteer je een artikel en schrijf je een filosofisch essay.
Bijzonderheden
In het derde jaar werken alle leerlingen verplicht samen met het Eye filmmuseum. Ze doen een workshop en maken een korte film. Filosofische vragen over bijvoorbeeld taal en logica worden toegepast op film. In de vierde klas vindt het Vossius Parlement plaats: een project in het kader van burgerschapsbewustzijn. Dit is een samenwerking tussen leerlingen en mensen uit de politieke wereld en het bedrijfsleven. Er wordt een week lang gedebatteerd over thema’s die raken aan geschiedenis, filosofie, maatschappijleer en politicologie. In vijfde of zesde gaan filosofieleerlingen op reis: een week offline naar de waddeneilanden. Je gaat gezamenlijk op een creatieve zoektocht naar kennis en inzicht, zonder mobiele telefoon. Voor deze reis wordt een ouderbijdrage verwacht van 230 euro.
De informatie voor dit artikel is in de zomer van 2019 verzameld en in januari 2020 bijgewerkt. De geraadpleegde schoolgidsen betreffen schooljaar 2018-2019 en 2019-2020. Gebruik het reactieformulier onderaan deze pagina voor eventuele vragen of opmerkingen.